در صورت انعقاد قرارداد متمم در مورد قرارداد اولیه باید خاتمه پیمان انجام شده و تضمینها آزاد شود؟
بهطور کلی چه اقدامی در مورد قرارداد اولیه باید انجام داد؟

پاسخ امیر مطلقتعهد پیمانکار در قراردادهای سه عاملی که نشریه ۴۳۱۱ -شرایط عمومی پیمان رایج- منضم به آن است، از نوع تعهد به نتیجه -کارا و نه موثر- است، به زبان ساده یعنی پیمانکار هنگامی که قرارداد را امضا نمود، متعهد به انجام کامل موضوع پیمان (موضوع ماده ۱ موافقتنامه پیمان) میشود، حتی اگر مدت پیمان به اتمام برسد و کار ناتمام باقی بماند.اما، ماده ۲۹ و بند ج ذیل ماده ۳۹ شرایط عمومی پیمان، محدودیت ۱۲۵ درصد مبلغ اولیه پیمان را برای انجام تعهدات درج نموده است، بدین معنا که، به محض پر شدن سقف ریالی قرارداد تا ۱۲۵ درصد مبلغ اولیه، پیمان منفسخ شده و تعهد ادامه انجام کار از دوش پیمانکار برداشته میشود (منفسخ میشود به زبان ساده یعنی به صورت خودکار و به جواز قانون، پیمان خاتمه مییابد (خاتمه پیمان قهری). توجه داشته باشید که بین عبارات “فسخ”، “انفساخ” و “تفاسخ” تفاوتهایی وجود دارد، تا آنجایی که به عنوان مثال در شرایط عمومی پیمان رایج، ذیل محیط حقوق عمومی، تفاسخ نداریم و اعلام خاتمه پیمان از سوی پیمانکار به محض کاهش مقادیر بیش از ۲۵ درصد، به نوعی فسخ پیمان است، اگر تفاوت این مفاهیم را متوجه نشدید، اشکالی ندارد! چرا که مدعیان حقوق پیمانکاری که در زمینه شرح پیمان کتب ضخیم هم نوشته و شاید شما هم آنها را بشناسید و یا کتب آنها را خوانده باشید، به تفاوت این مفاهیم وقعی ننمودهاند، شما کافی است بدانید، چنین مفاهیمی در عالم حقوق وجود دارند).«بند ج» ذیل «ماده ۳۹» شرایط عمومی پیمان، بیان داشته:
اگر با توجه به بند «الف» ماده ۲۹، عملیات موضوع پیمان تا حد ۱۲۵ درصد مبلغ اولیه پیمان انجام شود، ولی کارهای اجرا شده قابل بهرهبردرای نباشد و پیمانکار برای ادامه کار موافقت نکند، کارفرما طبق ماده ۴۸ به پیمان خاتمه میدهد.
از متن بند پیشگفته چنین برداشت میشود که اگر پیمانکار برای ادامه کار مازاد بر ۱۲۵ درصد موافقت نماید، انجام کارهای باقیمانده، با رعایت شرایطی که از سوی سازمان واو، اعلام شده است، امکانپذیر خواهد بود، در غیراینصورت، تعهد اجرای موضوع پیمان از دوش پیمانکار، برداشته شده تلقی میشود.بنده شخصاً، استناد به استعلامات و مکاتبات منتسب به سازمان واو را قابل تکیه نمیدانم چرا که اصالت اسناد پیشگفته قابل احراز نیست و سازمان مذکور، ساز و کار مناسبی در این زمینه، ارائه ننموده است.لیکن در این زمینه بهخصوص، از آنجایی که مجوز صادره در زمینه انعقاد متمم پیمان، در سایر اسناد معتبر سازمان واو، موردتأئید قرار گرفته است، به سند پیشگفته، استناد و تصویر آن نیز ارائه میشود.
شرایط انعقاد قرارداد متمم
با توجه مجوز صادره از سازمان واو، شرایط انعقاد متمم پیمان، برای تکمیل کارهای موضوع یک پیمان با همان پیمانکار، به شرح ذیل است:
الف. رعایت کلیه شرایط پیمان اولیه نظیر:
الف-۱- فهرست بهای منضم به پیمان
الف-۲- ضریب پیمان
الف-۳- ضوابط تعدیل و شاخص مبنای مورد عمل (در پیمان اولیه)
ب- و رعایت موارد ذیل:
ب-۱- در انعقاد پیمان اولیه کلیه ضوابط و دستورالعملهای مربوط رعایت و در صورت نیاز، مجوزهای لازم اخذ شده باشد.
ب-۲- چنانچه لزوم انعقاد متمم پیمان ناشی از برآورد غیردقیق مقادیرکار توسط مهندس مشاور بوده است، حقالزحمه قسمت دوم نظارت عالیه مشاور یادشده، حسب مورد و بهطور متناسب (حداکثر تا سی درصد) کاهش یابد. در این حالت لازم است مراتب به دفتر امور فنی سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور گزارش شود.
ب-۳- تعهدات پیمانکار در ارتباط با پیمان اولیه تا پایان کار به قوت خود باقی باشد.
ب-۴- در انعقاد متمم پیمان مجوزهای لازم (از جمله ترک تشریفات مناقصه) از مراجع ذیصلاح اخذ شود.
در راستای پاسخ به سوال مطروحه، از آنجائیکه مطابق «بند ب-۳»، که بیان میدارد، تعهدات پیمانکار در ارتباط با پیمان اولیه تا پایان کار به قوت خود باید باقی بماند، و«بند الف» ذیل «ماده ۱۸» شرایط عمومی پیمان، که اشعار میدارد “پیمانکار مسئولیت کامل حسن اجرای کارهای موضوع پیمان را طبق اسناد و مدارک پیمان به عهده دارد”، و از این روست که تضامین انجام تعهدات (موضوع «ماده ۳۴» شرایط عمومی) و تضمین حسین انجام کار (موضوع «ماده ۳۵» شرایط عمومی)، از پیمانکار اخذ میشود؛ بنابراین با بقاء تعهدات پیمانکار در قرارداد جدید با شرایط پیشگفته، تمدید ضمانتنامهها و مسئولیت حسن اجرای کارهای انجام شده، نتیجه میشود.بنابراین با توافق پیمانکار برای انجام عملیات باقیمانده، نه تنها تضامین وی آزاد نمیشود، بلکه اگر کارها ناتمام باشند، پیمانکار موظف به تکمیل آنها بوده و نمیتواند از مزایای تحویل قطعی که برای کارهای نیمه تمام است، بهرهمد شود.این یادداشت تخصصی، به روز رسانی خواهد شد. منتظر باشید.
در ضمن، بنده استاد نیستم، با کمال افتخار بنده معمار هستم (یا همان مهندس، هر چند که این دو واژه نقاط اشتراکی دارند، لیکن دارای تفاوتهایی هم هستند، هر چه هست، بنده نه استاد هستم و نه خدا رو شکر دکتر!).
به روز رسانی ۱۹ شهریور ۱۴۰۰:
بازنگری تضامین در قراردادهای متمم
اگر بیان شود که:
در صورت تغییر مبلغ قرارداد اولیه، تضامین باید مورد بازنگری قرار بگیرد؛
پاسخ داده میشود که:
نخست، باید بین عبارت «مبلغ اولیه قرارداد» و «مبلغ قرارداد اولیه»، قائل به تفکیک شد و به آنها دقت نمود.
«مبلغ اولیه قرارداد»، یا همان «مبلغ اولیه پیمان»، مستند به «بند ب» ذیل «ماده ۱۴» از شرایط عمومی پیمان:
مبلغ پیمان هنگام مبادله پیمان، همان مبلغ درجشده در ماده ۳ موافقتنامه است که مبلغ اولیه پیمان نامیده میشود.
منظور از «مبلغ قرارداد اولیه»، همان «مبلغ پیمان» است که مستند به فراز ابتدایی همان بند:
مبلغ پیمان، مبلغ درجشده در ماده ۳ موافقتنامه با احتساب مبلغ ناشی از تغییر مقادیر کار و قیمت جدید است.
یعنی همان مبلغی که معادل ۱۲۵ درصد مبلغ اولیه شده است.

حال که تفاوت این دو عبارت مشخص شد، در گام دوم، مبنای مبلغ تضمین انجام تعهدات بررسی میشود.
تعریف تضمین انجام تعهدات:
مستند به «بند خ» ذیل «ماده ۲» از آییننامه تضمین معاملات دولتی ۱۳۹۴:
تضمینی است که اشخاص پس از فرآیند ارجاع کار و انتخاب شدن برای معامله، به منظور اثبات پایبندی به انجام تعهدات خود باید قبل از انعقاد قرارداد به کارفرما بسپارند.
مبنای تعیین مبلغ تضمین انجام تعهدات
وفق «بند ب» ذیل «ماده ۶» آییننامه تضمین معاملات دولتی:
مبلغ تضمین انجام تعهدات در معاملاتی که موضوع آن پیمانکاری احداث (انجام امور ساختمانی) یا استخراج و فرآوری معادن، حمل و نقل کالا (باربری)، نصب، ساخت یا ساخت و نصب است پنج درصد و در معاملاتی با موضوع پیمانکاری تعمیر، نگهداری و بهرهبرداری، خدمات پشتیبانی، حمل و نقل مسافر و سایر معاملاتی که در آییننامه تصریح نشده است ده درصد مبلغ معامله میباشد.
«ماده ۳۴ شرایط عمومی پیمان»
موقع امضای پیمان، برای تضمین انجام تعهدات ناشی از آن، پیمانکار باید ضمانتنامهای معادل پنج درصد مبلغ اولیه پیمان …. تسلیم کارفرما کند.
از آنجایی که مبنای تعیین تضمین انجام تعهدات، «مبلغ معامله» است، و از طرفی، انعقاد قرارداد متمم به معنای تمدید تعهدات پیمانکار است، مبلغ تضمین انجام تعهدات همان مبلغی است که قبل از انعقاد قرارداد اولی (یا اصلی) به کارفرما تسلیم نموده است (پنج درصد مبلغ اولیه) که مطابق مجوز مورخ ۱۳۸۳/۰۳/۱۷، همان تضمین، تمدید شده تلقی میگردد.
بنابراین، تنها تاریخ تضمین انجام تعهدات تا پایان انجام موضوع پیمان (یک ماه پس از تحویل موقت موضوع «ماده ۳۴» شرایط عمومی پیمان) تمدید میشود. «بند ب» ذیل «ماده ۱۰» آییننامه تضمین معاملات دولتی، موید این موضوع است:
آزادسازی و ضبط تضامین در سایر موارد طبق مفاد قرارداد است.
از آنجایی که وفق «تبصره یک» ذیل «ماده ۶» آییننامه تضمین معاملات دولتی،
مبلغ پیشپرداخت تا آخرین صورتوضعیت موقت مستهلک میشود
بنابراین، احتمالا تا زمان تکمیل سقف ۱۲۵ درصد مبلغ اولیه، مبلغ ضمانتنامه پیشپرداخت، مستهلک شده است.
اگر بیان شود که:
استهلاک ضمانتنامه پیشپرداخت، تا زمان تکمیل سقف مبلغ اولیه، صورت پذیرفته، در حالیکه پیمانکار مهلت داشته تا سقف ۱۲۵ درصد آن را مستهلک کند و یا در این شرایط تا تکمیل کارها با احتساب مبلغ قرارداد متمم، ازاینرو، پیمانکار ضرر نموده است و کارفرما باید جبران ضرر نماید؛
پاسخ داده میشود که:
اولاً درود بر شما، با این ذهنیتی که در طرح ادعا دارید (اگر که به ذهن شما نرسیده، که احتمالا نرسیده، موضوع منتفی است)، دوماً، متاسفانه (چون مخاطب سایت شخصی بنده، فقط پیمانکاران هستند، باید عبارت متاسفانه را بهکار برد، وگر نه از نگاه کارفرما، باید بیان کرد، «خوشبختانه») این ادعا را نمیتوان طرح نمود، چرا که وفق قواعد فقهی و حقوقی، پرداخت پیشپرداخت، وام محسوب شده و به نوعی احسان است، و برای احسان، ضمانتاجراییای نمیتوان متصور بود حتی با احسان کسی مغرور نمیشود (این مغرور، به معنای آدم متکبر و خودخواه نیست، منظور مغرور در قاعده غرور است که بیان میدارد (المغرور، یرجع الی من غره)، اگر متوجه این قسمت آخر نشدید، اشکالی ندارد، قبلا هم عرض کردم، کسانی که خود را پدر حقوق احداث میدانند و در این زمینه کتب متعدد نوشتهاند هم این مفاهیم را درک نکردهاند، شما که مهندس هستید، جای خویش دارید، لیکن بدانید، چنین قاعدهای وجود دارد).
سوالات مرتبط با این یادداشت تخصصی:
تاخیرات مرتبط با کارهای مازاد بر ۱۲۵ درصد چگونه محاسبه میشود؟
آیا بابت قرارداد متمم، کارفرما ملزم به پرداخت پیشپرداخت است؟
آیا کاهش و افزایش مقادیر از سوی کارفرما، منجر به تغییر مبلغ ضمانتنامه انجام تعهدات میشود؟
میتوانید پس از ثبتنام در سایت، پاسخ سوالات بالا و نظر خود را در بخش نظرات ارسال فرمایید.
پاسخ سوالات بالا در یادداشت تخصصی جداگانه ارائه خواهد شد.
والسلام لاهله.